Çerçeve 1-6
Üstadın önemli kitap serilerinden birisi de Çerçeve serisidir. Bu seride, Üstadın, 1939’dan 1978 yılına dek kaleme almış olduğu Çerçeve başlığını taşıyan günlük fıkraları derlenmiştir. Seri, şu anda 5 kitaptan oluşmaktadır ve Üstadın günlük hadiseler üzerindeki tahlil ve hükümlerini öğrenerek ufuk geliştirmek amacıyla tercih edilmesi, okunması gereken bir seridir. Serinin devam edeceği belirtilmektedir.
Serinin birinci kitabında, Üstad’ın 25 Ocak 1939-15 Ekim 1939 tarihleri arasında kaleme aldığı Çerçeve yazıları yer alıyor. Bu yazılar, Üstad’ın, daha sonra pek çoğu Savaş Yazıları 1’e girecek olan çerçevelerini ihtiva ediyor ve genellikle, o günlerde çıkma ihtimalinden bahsedilen, neticede de patlak veren savaşın gelişimi ile ilgili bazı tespit, tahmin ve tahlilleri barındırıyor. Üstad’ın ne kadar ileri görüşlü bir insan olduğunu görüyoruz Çerçeve 1’de. Nitekim bu kitaptaki makaleler sayesinde, Üstad, “Her dediği çıkan adam” sıfatıyla anılır hale geliyor. II. Dünya Savaşı ile ilgili yazıların yanısıra, bu kitapta Üstad’ın bazı vaka-yı adiyeden gündelik mevzularla ilgili kaleme aldığı, edebi mahiyet belirten bazı lezzetli yazılarına da rastlıyoruz.
Çerçeve 2, 18 Temmuz 1943 ile 18 Haziran 1954 tarihleri arasında kaleme alınan Çerçeveleri içermekte. Bu eserdeki çerçeveler arasında uzun aralı kopuşlar mevcut, bu da kitabın daha fazla sayıda dönüm noktası etrafında oluşmasına vesile olmuş. Çok partili döneme geçişimizi ve CHP’nin din düşmanlığını en hararetli bir biçimde yürüttüğü zamanları üstaddan okumanın aydınlatıcılığının yanısıra, kitabın ilerleyen kısımlarında DP iktidarının yol açtığı problemler ve idealist bir fikir adamının, mevki sahiplerini davası uğrunda yönlendirmek adına verdiği ulvî mücadelenin müşahhas bir misali bu kitapta okuyucuları bekliyor.
Çerçeve 3, 31 Mart 1956’da başlıyor ve 13 Temmuz 1965’te son buluyor. Bu eserde Üstadın DP döneminin sonuna doğru ilerlendiği bir hengamede kaleme aldıklarını okumak mümkün. Lakin, ihtilallin ayak seslerinin duyulmaya başladığı döneme ait çerçeve yazıları bulunmadığı için, ihtilal öncesi dönemle ilgili herhangi bir yazı okuyamıyoruz; yani, 1957, 1958, 1959, 1960 tarihlerine ait herhangi bir yazı olmaması biz üstadsevenlere ahlar, vahlar ettiriyor. Bu arada, ihtilalin ayak seslerinin duyulmaya başladığı dönemle ilgili yazıları Başmakalelerim 2’den takip edebilmenin mümkün olduğunu söyleyelim ve devam edelim. 1956 Büyük Doğularında yazılan Çerçeveleri, 1965 tarihli Çerçeve’ler takip ediyor. Üstad’ın ihtilalden sonra uzunca bir süre hapishanede tutulması, ihtilalle ilgili taze yazıları okuma fırsatını elimizden alsa da ikinci kısımdaki Çerçeve’lerle ihtilalin genel bir panaromasını takip etmek mümkün olduğu gibi, ihtilal sonrası yönetim, senato, İnönü, Demirel ve diğerlerine dair fikirleri de okuyabiliyoruz.
Çerçeve 4, 1 Temmuz 1966 tarihindeki Çerçeve’lerle başlıyor ve 9 Mart 1978 tarihinde son buluyor. Bu kitaptaki çerçevelerin ilk kısmı, Çerçeve 3’dekilerin devamı olmasa da hadisatta ciddi bir tebeddül vukuu bulmadığından, kitapların birbirinin devamıymış gibi durduğunu söylesek hata etmiş olmayız. 1967’de kesilen ilk kısım, tarihsiz bazı Çerçevelerle devam ediyor ve 1974’teki bazı genel nitelikli çerçevelerin ardından, 1977-1978 çerçeveleriyle devam ediyor. Bu kısımda 1980 darbesini hazırlayan hadiselerle ilgili çok net tespitler göremiyoruz, fakat dikkatli bir nazar olup biteni izleyerek ihtilalin doğuşunu hissedebilir. Üstad bu çerçevelerde daha ziyade devrin siyasi aktörlerinin sefaletini deşifre etmekte, onları doğru yola iletmek için ilerlemiş yaşına rağmen dipdiri bir mücadele vermektedir.
Çerçeve 5, Çerçeve 4’ün tam manasıyla devamıdır; 10 Mart 1978’de başlayan yazılar 26 Aralık 1978’de son bulmaktadır. Kitabın ilk kısımları, Çerçeve 4’ün ikinci kısmının konu yönüyle devamı olsa da, kitabın son kısımlarına doğru tırmanan şiddet olaylarına dair mühim çerçevelerle karşılaşıyor, 1980 ihtilalini hazırlayan şartları tüm çıplaklığıyla izlemeye başlıyoruz. Üstad, 5 cilt ve toplamda 1350 sayfa kadar tutan Çerçevelerini,
şöyle bir veda ile tamamlıyor: “- Maraş hâdiselerine dair şu anda bir kıymet hükmü belirtmekten çekindiğim ve belirtecek olursam manâların nasıl bir bomba dehşetine dönüşeceğini ve hangi tarafın ekmeğine yağ süreceğini tahminden âciz olduğum şartlar altında vaziyet açıklık kazanıncaya kadar kalemimi susturuyor ve bu ana-baba gününde başka mevzulara el atmayı da sefalet telâkki ediyorum. ‘Mevlâm görelim neyler? Neylerse güzel eyler!'”…
İçerisinde yaşadığı dönemin hadiselerine direk tesir etmiş olan ve münevver bir nesli yetiştirmenin mücadelesini tüm zor şartlara rağmen büyük bir gayretle vermiş bulunan Üstad’ın Çerçeve’lerini okumak; onu, mücadelesini ve fikirlerini tanımak için hayli önemlidir.
(Bu tanıtım yazısı, Trradomir kullanıcı isimli üyemizden uyarlanmıştır)
Not: Serinin 6. kitabı da basılmıştır.